به نظرم سه عامل می تواند در میزان انگیزه برای تقلب تاثیر گزار باشد: ۱- علل مربوط به مدرسه ،۲- خانواده ها ، ۳- عواملی فردی خود دانش آموزان.
۱- نظم و نظام مدرسه
گاهی هرج و مرج در مدرسه و نبود نظم کافی موجب می شود دانش آموزان فکر کنند نظارت و مراقبت کافی وجود ندارد و به راحتی با تقلب می توانند صاحب نمره شوند.همین امسال در یکی از مدارس مدیر مدرسه برای برگزاری آزمونهای ماهانه ی آذر ماه با دبیران جلسه ای برگزار کردند. ایشان معتقد بودند که آزمونهای ماهانه آذر ماه را به شیوه آزمونهای پایان ترم برگزار می کنیم تا دانش آموزان متوجه باشند که نتیجه ی این آزمونها برای مدرسه اهمیت دارد و جدیت زیادی به خرج دهند و در ضمن درصد تقلب دانش آموزان هم کم خواهد شد.همه دبیران موافق این امر بودند. آزمونهای ماهانه آذر ماه با نظم و نظام خاصی در مدرسه برگزار شد.همه عوامل تلاش کردند تا کوچکترین بی نظمی در آزمونها به وجود نیاید.
دادن برنامه امتحانی به دانش آموزان ،شروع آزمون در ساعت مشخص ، ساکت بودن مدرسه ،نظارت مدیر مدرسه، چیدن صندلیهای دانش آموزان با فاصله مشخص و منظم در سالن ،و... همه اینها باعث شده بود مدرسه نظم و نظام خاصی داشته باشد و دانش آموزان فکر نکنند در مدرسه هرج و مرج حاکم است ، و با سوء استفاده از هرج مرج می توانند تقلب کنند.
- روش تدریس معلم ، سختی امتحان ، انتقام از معلم ،بد نمره دادن معلم ، نحوه مراقبت معلم تمامی این موارد می توانند تاثیری در میزان انگیزه تقلب دانش آموزان باشند.
گاهی من از دانش آموزان شنیده ام برای انتقام از معلم تقلب می کنند . خود دانش آموز اظهار داشته است که وقتی تقلب کرده و معلم نتوانسته پی به تقلب او ببرد احساس کرده که یک انتقام حسابی از معلم گرفته است.و ثابت نموده که زرنگتر از معلم است .
گاهی بد نمره دادن و یا اصلاح ناجور ورقه امتحانی توسط معلم می تواند علت تقلب باشد .در درسهای حفظی این اتفاق ممکن است زیاد بیافتد چون بعضی از همکاران معتقدند عین جملات کتاب باید نوشته شود و مفهوم جمله را قبول ندارند.در دوران دبیرستان یک چنین معلمی داشتیم!! حفظ کلمه به کلمه ی جملات کتاب کار دشواری بود. من و بعضی از دوستانم که نمره اهمیت داشت زمان زیادی را برای حفظ جواب های سوالات، صرف می کردیم .ولی همه دانش آموزان این زمان را برای حفظ کلمات کتاب اختصاص نمی دادند و به تقلب متوسل می شدند.
- نحوه مراقبت و نظارت معلم: تصور کنید در جلسه امتحانی به علت کوتاهی معلم در نظارت خود دانش آموزی تقلب کند و دانش آموزان دیگر شاهد تقلب این دانش آموز باشند.چه اتفاقی خواهد افتاد؟
مسلما دانش آموزان حاضر در جلسه امتحان سه دسته هستند:
۱: دانش آموزانی که با آمادگی لازم در جلسه امتحان حاضر می شوند و به فکر تقلب نیستند
۲: دانش آموزانی که در صورت شرایط مناسب تقلب می کنند
۳: دانش آموزانی که هیچ وقت با آمادگی در امتحان حاضر نمی شوند و همیشه به فکر تقلب هستند!!.
اگر دانش آموزان گروه دوم شاهد تقلب دانش آموزان گروه سوم باشند مطمئنا به تقلب کردن وسوسه خواهند شد.به همین علت در امتحانات بعدی نیز انگیزه آنها برای درس خواندن کم خواهد شد.و گروه اول و زرنگ کلاس با دیدن این وضعیت در کلاس آزمون را غیر عادلانه قلمداد میکنند چون می بینند که چطور عده ای بدون اینکه زحمتی بکشند صاحب نمره می شوند و در ارزش یابی می توانند با آنها برابری کنند در نتیجه مشاهده این رفتارها از سوی دانش آموزان و دبیر ممکن است باعث شود که اراده و انگیزه ی آنها برای رقابت و یادگیری ودر خواندن کم شود.
بعضی از همکاران به دلایل مختلفی به تقلب کردن دانش آموزان چراغ سبز نشان می دهند.اینان معتقدند این چراغ سبز آنان را در بین دانش آموزان محبوب می کند.اما واقعیت این است که دانش آموزان همه چیز را به خوبی میفهمندو همان معلم را بی مسئولیت و شاید بی عرضه قلمداد می کنند و حتی ممکن است زمانی که به رشد کامل رسیدند او را معلم واقعی ندانند.
۲- علل مربوط به خانواده ها
- توقعات نادرست والدین، پیش ساخته های ذهن اولیا ،ایجاد ترس از مردودی وکم نمره گرفتن، همه اینها موضع نادرستی است که والدین در قبال فرزندان خود دارند که این عوامل باعث می شوند اگر کاری خارج از توانایی دانش آموز باشد به تقلب متوسل شود.
-وصدالبته تمامی حرکات ورفتارهای دانش آموزان بازتابی از رفتارها و تربیت والدینشان بوده و اگر دانش آموز به درستی تربیت شده باشد هیچ وقت سراغ تقلب نخواهد رفت.
-پدر یا مادری که از خاطرات خوش تقلب کردنش برای فرزندش میگوید نباید انتظار داشته باشد که فرزندش به تقلب فکر نکند.
۳- علل مربوط به خود دانش آموز
- عقب ماندگی ذهنی یا درسی، تنبلی و تن پروری، حفظ آبرو و نا آگاهی
عقب ماندگی ذهنی : عقب ماندگی ذهنی ممکن است باعث شود دانش آموز مطالب را به خوبی یاد نگیرد و برای کسب نمره به تقلب روی آورد.
تنبلی و تن پروری:درس نخواندن دانش آموز در طول سال و تنبلی و تن پروری وانجام ندادن تکالیف درسی به مرور زمان باعث خواهد شد تا نتواند همه مطالب درسی را در شب امتحان بخواند و ناگزیر به تقلب متوسل می شود.تقریبا عده این دانش آموزان زیاد است.
- حفظ آبرو:گاهی دانش آموز برای حفظ آبرو در بین دوستان یا جمع فامیل و خانواده تقلب می کند تا بتواند با کمی نمره ی بالاتر مورد تایید ایشان باقی بماند.
ناآگاهی دانش آموز:این مورد معمولا در مورد دانش آموزان ابتدایی صدق می کند مخصوصا اول و دوم ابتدایی. دانش آموز اول ابتدایی آگاهی ندارد که تقلب کردن کار خوبی نیست!!.این دانش آموزن در عالم کودکانه خود وقتی چیزی را نمی دانند از دیگری کمک می گیرند و خیلی راحت بدون هیچ ترس و وحشتی برای چیزی که نمی دانند به ورقه دیگری نگاه می کند و این کار را به طور طبیعی انجام می دهند. در تخیلات این بچه ها این کاریک عمل عادی و پسندیده است.
من این را وقتی فهمیدم که با معلم کلاس اول پسرم صحبت میکردم٬ایشان بهم گفتند:فرزند شما وقتی چیزی را نمی داند خیلی راحت به ورقه دوستش نگاه می کند و می نویسد.تعجب کردم ولی بعد از کمی دقت ملاحظه کردم که هیچ وقت در مورد تقلب با پسرم حرفی نزده ام پس مطمئنا پسرم با مفهوم کلمه ی تقلب هم آشنا نبود.
در موقعیت مناسب وقتی برایش توضیح دادم: تقلب نوعی دزدی است با این تفاوت که دزدی در مال نیست بلکه از نوع دیگری است .به او گفتم : تقلب و نگاه کردن دزدکی ومخفیانه به ورقه دیگری کار خوبی نیست ، با تعجب نگاهم می کرد، معلوم بود در این زمینه کلا نا آگاه بود.
آیا تقلب موجب آموزش است؟
بعضی از همکاران معتقدند که تقلب نوعی آموزش است .معتقدند دانش آموز وقتی چیزی را نمی داند و در جلسه امتحان تقلب می کند آن مسئله در ذهن او ماندگار می شود و از بین نمی رود. به نظر من برای بررسی این موضوع باید دانش آموزان را به دو دسته تقسیم کرد :
۱- دانش آموزانی که بدون آمادگی در جلسه حاضر می شوند. مطمئنا چنین دانش آموزانی هر نوشته ای را از ورقه دیگری بنویسند معنی و مفهوم آن را نمی دانند و صرفا یک رونویسی محض انجام میدهند. پس هیچ آموزشی در کار نیست.
۲- دانش آموزانی که با آمادگی کافی در جلسه امتحان حاضر می شوند.چنین دانش آموزانی ممکن است نکته یا مطلب کوچکی را فراموش کرده باشند و با فشار آوردن به مغز خود نتوانند آن نکته را به یاد آورند و به تقلب روی می آورند. در چنین شرایطی ممکن است تقلب جرقه ای در ذهن فرد ایجاد کند و مطلب را به یاد آورد این به یاد آوری دلیل بر یاد گرفتن نیست. .ولی عده این دانش آموزان بسیار اندک است و باعث نمی شود دانش آموزان را برای تقلب آزاد بگزاریم چون تقلب از جنبه های زیادی آسیب زا است.همین یک بار تقلب کردن ممکن است در آینده فرصت های زیادی را از این دانش آموز بگیرد.
پیشگیری و راه چاره:
- آگاهی دادن به بچه ها از همان کودکی و دوران ابتدایی: آموزه های دینی مطمئنا تاثیر زیادی در این زمینه دارد. در آموزه های دینی خودمان دروغگویی و دزدی!!! شدیدا مورد تنفر الهی می باشد.باید به بچه ها یاد داد که تقلب نوعی دورغگویی و دزدی می باشد وهمین موضوع در آینده وجدان آنها را تحت تاثیر قرار خواهد داد.با مثالهای ساده ای می توان براحتی به بچه فهماند که تقلب مانعی در راه رشد و یادگیری او می باشد.
مثال : اگر پزشکی در مورد آزمایشهای ما یا داروهای ما تقلب کند چه اتفاقی خواهد افتاد؟ اگر همه افراد جامعه در جایگاه خودشان تقلب کنند جامعه به چه مشکلاتی برخورد خواهد کرد؟!
بالاخره بچه ها را متقاعد کنیم که تقلب کار پسندیده ای نیست . آنچه باعث غرور و افتخار یک انسان است زندگی انسانی گونه و انجام اعمال درست است.
- آزمونهای گروهی اوپن بوک در بین دانش آموزان ( در مورد درسهایی که قابل اجراست) باعث می شود در حین آزمون وارزشیابی هم یادگیری انجام بگیرد، هم انگیزه برای تقلب هم به حداقل می رسد.
چند سال پیش در این زمینه تجربه ای داشتم آزمون اردیبهشت ماه را به صورت گروهی و اوپن بوک در کلاس برگزار کردم . در چنین آزمونی تقلب هیچ معنایی نداشت.در حین آزمون دانش آموزان هم مطالبی را یاد می گرفتند و هم آزمون می دادند .عده ای هم که با آمادگی غیرکافی در جلسه امتحان حضور داشتند٫ مشتاقانه و با تمام انرژی صفحات کتاب را ورق می زدند. هیچکدام از سوالات آزمون دقیقا از سوالات متن کتاب نبود . پس ناچار باید به روش حل دقت می کردند. به این طریق من در اصل به هدف آموزشی خودم رسیده بودم. بدون استرس برای دانش آموزان و بدون مفهوم وانگیزه ی تقلب کردن ٫ آزمون برگزار شد.(تمام متن مربوط به برگزاری این آزمون را می توانید در اینجا ببینید)
- اگر معلم مطالب درسی را متناسب با تواناییهای دانش آموزان تنظیم کند به طرز چشم گیری از انگیزه ی تقلب کردن کم خواهد شد. واقعیت این است خیلی از دانش اموزان نمی دانند مطالبی که می خوانند چه فایده ای برای آنها خواهد داشت؟ کجا به دردشان خواهد خورد؟ بنابر این کوتاهترین راه برای کسب قبولی را تقلب می دانند.
- مدرسه منضبط باشد و هیچ گونه آثاری از هرج و مرج و بی قانونی مشاهده نشود.
- مراقب و ناظر امتحانات اقتدار لازم را برای جلوگیری از تقلب داشته باشد و هیچ گونه چراغ سبزی برای تقلب دانش آموز نشان ندهد.
با تشکر از عزیزانی که در تحریر این مطلب انگیزه دادند و همراهی کردند.
